Principe 2 - Reflectieve dialoog

Het waarom
Naast de ruimte voor (regionale) verschillen, een ontwikkelingsgerichte benadering en gezamenlijke verantwoordelijkheid kenmerkt het POS zich ook door de focus op de reflectieve dialoog. Deze gerichtheid is niet meer dan terecht gezien de positieve impact van reflectie op professioneel gedrag van leerkrachten en het vergroten van de kennisbasis in een snel veranderende onderwijscontext. Reflectie vergroot tevens het probleemoplossend vermogen, het leren en ontwikkelen van professionals (Nijenhuis, 2002). Zeker in partnerschappen is het leren van de samenwerkingservaring een krachtig middel voor kwaliteitsontwikkeling wanneer het gaat over leren over, leren van en leren met partners (Kaats & Opheij, 2012).¹

Het belang van reflectie op beroepsmatig handelen is een kenmerk dat bijdraagt aan een onderzoeken en reflectieve houding die ten dienste staat van onderwijsontwikkeling (en primaire processen). Om in het POS een cultuur te realiseren waarin reflectieve gespreksvoering tot de ‘gewone’ werkprocessen hoort en bij kan dragen aan de kwaliteit (van bijvoorbeeld leerkrachten, samenwerking en onderwijsontwikkeling) is een drietal voorwaardelijk kernthema’s onderliggend. Het gaat hier om voorwaarden, attituden en vaardigheden voor reflectie. Bij de voorwaarden kan worden gedacht aan voldoende rust, tijd en een lerende houding. Onder de voorwaardelijke attituden vallen openheid, vertrouwen en respectvolle omgang. Ten aanzien van de vaardigheden zijn het vermogen om te analyseren, nuanceren en expliciteren enkele voorbeelden.² In de realisatie van voorwaardelijke condities spelen bestuurders en de schoolleiding een belangrijke rol (zowel als voorbeeld en als facilitator).

Het hoe
In de dagelijkse praktijk van het POS zijn feedback, evaluatie en reflectie onlosmakelijk verbonden met leren en ontwikkelen. Dit geldt zowel voor de verschillende domeinen als voor het gezamenlijk werken aan kwaliteit(sontwikkeling). Zo wordt bijvoorbeeld ook bij de accreditatie van het POS gebruik gemaakt van een kritische reflectie. Het is dus niet voor niets dat er op het gebied van reflectievaardigheid en feedback al diverse instrumenten en producten zijn ontworpen. Deze instrumenten worden op verschillende manieren benut en in meer of mindere mate verweven in eigen school- en stichtingsbeleid (zie de good practices voor illustraties). Ook in de PDCA cycli die horen bij de ontwikkelscans spelen evaluatie en reflectie een belangrijke rol. Door verschillende interne en externe actoren te betrekken bij de analyse, evaluatie en reflectie wordt gestuurd op een diversiteit aan perspectieven en input. Overigens speelt ook op de PABO de reflectievaardigheid van studenten een steeds belangrijkere rol en wordt formatieve feedback ingezet als assessment for learning (op leren gerichte feedback en interactie).

¹ Kaats, E., & Opheij, W. (2012). Leren samenwerken tussen organisaties. Deventer: Vakmedianet.

² Nijenhuis, H. (2002). De lerende professie. Hoofdlijnen van het maatschappelijk werk. Amsterdam: SWP.